راه های درمان بی اختیاری ادرار | دکتر شادی مولوقی متخصص زنان و نازائی
بسیاری از بانوان از ناتوانی در کنترل کردن ادرار یا بی اختیاری ادرار رنج میبرند. برخی بانوان هنگام دویدن یا سرفه کردن با خروج ناخواسته چند قطره ادرار مواجه میشوند؛ اما گروه دیگری حس میکنند که باید هر چه سریعتر خود را به سرویس بهداشتی برسانند، قبل از آن که مقدار زیادی ادرار در جای نامناسب دفع شود. برخی بانوان هنگام رابطه جنسی کنترل ادرار را از دست میدهند و این بی اختیاری اضطراب و ناراحتی زائدالوصفی را برایشان ایجاد میکند.
بانوان به دلیل بارداری و زایمان دو برابر بیش از مردان دچار بیاختیاری ادرار میشوند. البته هم بانوان و هم آقایان در اثر آسیبهای عصبی، نقصهای مادرزادی، سکته مغزی، ام اس و مشکلات جسمی ناشی از بالا رفتن سن با این عارضه روبرو میشوند.
انواع بیاختیاری ادرار
بیاختیاری استرسی
اگر خندیدن، سرفه کردن، عطسه زدن یا حرکتهای دیگر به مثانه فشار بیاورد و این فشار باعث ترشح ادرار بشود، عارضه بی اختیاری ادرار استرسی یا فشاری نامیده میشود. تغییرات بدنی ناشی از بارداری، زایمان و یائسگی غالباً به بی اختیاری ادرار استرسی منجر میشود. این نوع بیاختیاری در میان بانوان شایع است و در بسیاری از موارد درمان میشود.
بیاختیاری فوریتی
اگر ادرار پس از احساس ناگهانی دفع بدون هیچ دلیل خاصی خارج شود، بی اختیاری از نوع فوریتی یا اضطراری است. انقباضهای نامناسب مثانه یکی از علل شایع بی اختیاری فوریتی است. پیامهای عصبی غیرطبیعی باعث اسپاسم و گرفتگی مثانه میشود و با تخلیه مثانه در طول خواب، پس از نوشیدن مقدار کمی آب یا هنگام لمس کردن آب یا شنیدن صدای جریان آب، برای مثال زمان شستن ظرفها یا شنیدن صدای دوش حمام، همراه است.
مثانه بیش فعال
مشکل مثانه بیش فعال زمانی ایجاد میشود که عصبهای نابههنجار پیامهایی را در زمان نامناسب به مثانه بفرستد و باعث شود عضلههای مثانه بدون هشدار قبلی منقبض شود. تا 7 بار تخلیه مثانه در روز طبیعی است، اما بانوان با مثانه بیش فعال باید مثانه را بیش از 7 بار در روز تخلیه کنند و اصطلاحاً از مشکل تکرر ادرار رنج میبرند.
بیاختیاری عملکردی
افراد دچار بیماریهای مختل کننده تفکر، حرکت کردن یا ارتباط برقرار کردن نمیتوانند به موقع خود را به سرویس بهداشتی برسانند.
بیاختیاری سرریزی
بیاختیاری سرریزی حالتی است که مثانه به خوبی تخلیه نمیشود و ادرار سرریز میشود. آسیب عصبی ناشی از دیابت یا دیگر بیماریها به ضعیف شدن عضلات مثانه منجر میشود. تومور و سنگ مثانه و مجاری ادراری انسداد مجرای ادرار (میزراه) را در پی دارد. بی اختیاری سرریزی به ندرت در بانوان مشاهده میشود.
دیگر انواع بیاختیاری ادراری
بی اختیاری ادرار استرسی و فوریتی غالباً همراه با یکدیگر در بانوان مشاهده میشود. ترکیب انواع بیاختیاریها و به ویژه این دو نوع بی اختیاری گاهی بیاختیاری مختلط نامیده میشود. اکثر بانوان بی اختیاری فوریتی یا استرسی خالص ندارند و بر اساس پژوهشهای انجام شده، بیاختیاری مختلط شایعترین نوع عدم کنترل ادرار در زنان است.
بی اختیاری زودگذر نوع موقتی از این مشکل است. مصرف دارو، عفونت مجرای ادرار، اختلال ذهنی و کاهش توانایی حرکتی از محرکهای بی اختیاری زودگذر محسوب میشود. یبوست شدید نیز یکی از علتهای بی اختیاری زودگذر است؛ در این حالت مدفوع فشرده شده به مجرای ادرار فشار میآورد و مانع خروج مناسب ادرار میشود. این مشکل گاهی نتیجه سرماخوردگی است و پس از قطع شدن سرفه برطرف میشود.
تشخیص بیاختیاری ادرار
پزشک ابتدا علائم و سابقه پزشکی بیمار را بررسی میکند. الگوی تخلیه مثانه و ترشح ادرار نشان دهنده نوع بی اختیاری ادرار است. بیمار با توصیف علائم از قبیل نوع ناراحتی و تحمل فشار، میزان مصرف مایعات، مصرف دارو و مواد، سابقه انجام جراحی و ابتلا به بیماریهای گوناگون به پزشک کمک میکند تا تشخیص صحیحی انجام دهد.
پزشک هنگام معاینه وجود نشانههای ابتلا به عارضههای عامل بیاختیاری مانند انسدادهای قابل درمان روده یا تومورهای لگن را بررسی میکند. پزشک ظرفیت مثانه و ادرار باقیمانده را اندازه میگیرد تا نقص عملکرد عضلههای مثانه را تشخیص دهد.
متخصص انجام آزمایشهای زیر را توصیه میکند:
* تست فشاری مثانه
* آنالیز ادرار و کشت ادرار
* سونوگرافی
* سیستوسکوپی
* نوار عصب مثانه (یورودینامیک)
درمان بیاختیاری ادرار
رفتار درمانی
پزشک الگوی خاصی را با توجه به عملکرد مثانه تشخیص میدهد و به بیمار توصیه میکند که مثانه را در فواصل زمانی منظم تخلیه کند. این نوع رفتار درمانی تخلیه زمانبندی شده نام دارد. با افزایش کنترل بیمار بر مثانه میتوان میزان بین تخلیهها را بیشتر کرد. تمرینهای کگل برای تقویت عضلههای نگهدارنده ادرار نیز یکی از روشهای رفتار درمانی محسوب میشود.
دارو
پزشک برای درمان مثانه بیش فعال دارویی را تجویز میکند که پیامهای عصبی عامل تکرر ادرار و بی اختیاری فوریتی را مسدود میکند.
نورومدولاسیون
چنانچه بیاختیاری فوریتی به رفتار درمانی یا درمان دارویی واکنش نشان دهد، آن دسته از عصبهای مثانه که از ستون فقرات خارج میشود، برای رفع مشکل بی اختیاری تحریک میشود.
دستگاههای واژینال
یکی از علل بی اختیاری استرسی ضعف عضلههای لگن یعنی عضلاتی است که مثانه را در جای خود نگه میدارد و از خروج بی موقع ادرار جلوگیری میکند. پساری حلقه سفتی است که پزشک آن را داخل واژن قرار میدهد، این حلقه به دیواره واژن و مجاری ادراری نزدیک فشار میآورد. این فشار موقعیت مجرای ادرار را تغییر میدهد و ترشح یا بی اختیاری ادرار استرسی را کاهش میدهد. در صورت استفاده از پساری باید مراقب بروز علائم عفونت واژن و مجرای ادرار بود و به طور منظم به پزشک مراجعه کرد.
تزریق
عاملهای حجیم کننده متعددی مانند کلاژن و کربن را میتوان در نزدیکی اسفنکتر مجرای ادرار تزریق کرد. پزشک عامل حجیم کننده را در بافتهای اطراف گردن مثانه و میزراه (مجرای خروج ادرار) تزریق میکند تا بافتها ضخیمتر شود و بیاختیاری استرسی با بسته شدن دهانه مثانه کاهش یابد.
جراحی
برخی بانوان، به ویژه پس از زایمان، با مشکل جابجا شدن مثانه روبرو میشوند. جراح برای برگرداندن مثانه به موقعیت اصلی خود و ثابت نگه داشتن آن از روشهای متفاوتی بهره میگیرد؛ سه روش اصلی جراحی به تکنیک رتروپوبیک ساسپنشن و دو روش به تکنیک اسلینگ انجام میشود.
متخصص تشخیص میدهد که آیا بیمار متقاضی مناسبی برای جراحی محسوب میشود یا خیر و این که بهترین روش انجام جراحی کدام است. عمل با توجه به ترجیح بیمار و تجربه و صلاحدید جراح انتخاب میشود. جراح عوارض احتمالی عمل را به بیمار توضیح میدهد. جراحان تاکنون بیش از 200 عمل را برای بی اختیاری استرسی شرح دادهاند، بنابراین نمیتوان یک تکنیک جراحی خاص را به عنوان بهترین روش درمان نام برد.
کاتتریزاسیون
اگر بی اختیاری ناشی از سرریز شدن ادرار و مشکل عصب مثانه باشد یا از حجم عضلانی ضعیف، انجام جراحی یا آسیب دیدن نخاع نشأت گرفته باشد، برای تخلیه مثانه از سوند استفاده میشود. سوند لولهای است که بیمار میتواند شیوه قرار دادن آن در مجرای ادرار (میزراه) را برای تخلیه مثانه یاد بگیرد. برخی بیماران فقط گاهی از سوند استفاده میکنند، اما عده دیگری به طور مداوم سوند دارند، در این حالت لوله به کیسهای متصل میشود که میتوان آن را روی پا چسباند. چنانچه از سوند طولانی مدت استفاده شود، باید مراقب بروز عفونتهای احتمالی مجاری ادراری بود.
توصیه مفید
نکته آخر این که بسیاری از بانوان از مطرح کردن مشکل خود واهمه دارند. اگر چه بیاختیاری در اکثر موارد با موفقیت درمان میشود، اما شرمندگی از به زبان آوردن ناراحتی باعث میشود، بیمار در سکوت رنج ببرد و به ناچار از لباسهای زیر با قدرت جذب بالا یا پوشک استفاده کند. البته این کار به هیچ وجه راهحل مناسبی محسوب نمیشود، چون استفاده مداوم از پوشک اثر مخربی بر اعتماد به نفس و عزت نفس بیمار دارد و باعث تحریک و زخم شدن پوست نیز میشود. پزشک روشهای درمانی متعددی مانند تخلیه زمانبندی شده و ورزش عضلات لگن را برای غلبه بر این مشکل پیشنهاد میدهد.
جراحی
برخی بانوان، به ویژه پس از زایمان، با مشکل جابجا شدن مثانه روبرو میشوند. جراح برای برگرداندن مثانه به موقعیت اصلی خود و ثابت نگه داشتن آن از روشهای متفاوتی بهره میگیرد؛ سه روش اصلی جراحی به تکنیک رتروپوبیک ساسپنشن و دو روش به تکنیک اسلینگ انجام میشود.
متخصص تشخیص میدهد که آیا بیمار متقاضی مناسبی برای جراحی محسوب میشود یا خیر و این که بهترین روش انجام جراحی کدام است. عمل با توجه به ترجیح بیمار و تجربه و صلاحدید جراح انتخاب میشود. جراح عوارض احتمالی عمل را به بیمار توضیح میدهد. جراحان تاکنون بیش از 200 عمل را برای بی اختیاری استرسی شرح دادهاند، بنابراین نمیتوان یک تکنیک جراحی خاص را به عنوان بهترین روش درمان نام برد.
هر خانومی حداقل یه بار با این مشکل روبرو شده ممنون از توضیحات جامع و کامل تون